Author :
Abstract
Ekosistemler, doğanın korunmasını ve sürdürülebilir kullanımını ön plana çıkartırken aynı zamanda doğal ve kültürel kaynakların çeşitliliğini sağlamaktadır. Bu bağlamda ekosistem hizmetleri gıda, su, temiz hava, tıbbi hammadde, rekreasyon ve kültürel miras değerleri gibi pek çok farklı şekilde ortaya çıkmakta, doğanın bu faydaları yeryüzündeki diğer canlılar gibi insanlar için de hayati önem taşımaktadır. Bu araştırmada Ayvacık İlçesinin sağladığı ekosistem hizmetlerinin, Birleşmiş Milletler Binyıl Ekosistem Değerlendirmesi Raporu (Milennium Ecosystem Assessment–MEA)’nda yer alan sınıflandırmaya göre incelenerek ortaya konulması amaçlanmıştır. İlçenin sağladığı ekosistem hizmetlerinin sınıflandırılmasında kullanılan parametrelerden, kaynak sağlayan (gıda, dekoratif kaynaklar, biyolojik hammadde, biyokimyasal ve tıbbi ürünler), düzenleyici (hava kalitesini düzenleme, iklim düzenleme, su akışı ve erozyon kontrolü, polenleşme), destekleyici (fotosentez, besin ve su döngüsünü destekleme) ve kültürel ekosistem hizmetleri (eğitim, bilgi sistemi, ilham, estetik değerler, sosyal ilişkiler, kültürel miras değerleri, rekreasyon-ekoturizm, sağlık, ekonomi, doğayla bağlantı, duyusal deneyimler) değerlendirilmiştir. Bu parametreler doğrultusunda ilçenin mevcut potansiyeli ve ilçedeki değişimlerin olumlu/olumsuz yönleri ortaya konulmuştur. Sonuç olarak ilçenin oldukça geniş bir çeşitlilikte ekosistem hizmetlerini sağladığı tespit edilmiştir. Bu ekosistem hizmetleri bağlamında ilçede görülen eksikliklere ilişkin öneriler geliştirilmiştir.
Keywords
Abstract
While ecosystems emphasize the protection and sustainable use of nature, they also ensure the diversity of natural and cultural resources. In this context, ecosystem services emerge in many different ways such as food, water, clean air, medicinal raw materials, recreation and cultural heritage values, and these benefits of nature are vital for humans as well as other living things on earth. In this research, it is aimed to reveal the ecosystem services provided by Ayvacık District by examining them according to the classification in the United Nations Millennium Ecosystem Assessment Report (MEA). Among the parameters used in the classification of ecosystem services provided by the district, resource (food, decorative resources, biological raw materials, biochemical and medicinal products), regulator (air quality regulation, climate regulation, water flow and erosion control, pollination), supportive (photosynthesis, nutrients and water) cycle) and cultural ecosystem services (education, information system, inspiration, aesthetic values, social relations, cultural heritage values, recreation-ecotourism, health, economy, connection with nature, sensory experiences). In line with these parameters, the current potential of the district and the positive/negative aspects of the changes in the district have been revealed. As a result, it has been determined that the district provides a wide variety of ecosystem services. In the context of these ecosystem services, some suggestions regarding the deficiencies seen in the district are given.
Keywords
- (O’Brien vd. (2017)
- Spicata (Mor kekik, Deli kekik) aromatik ve tıbbi bitki türleridir (Kara vd., 2013). Daha birçok
- kimyasalların düzenlenmesidir (Çokçalışkan, 2016). Daha geniş toplam yüzey alanı nedeniyle iğne
- türlerin karışımının en iyi alternatif olduğunu belirtmiştir (Bolund ve Hunhammar, 1999). Ayvacık
- Şekil 5. Ayvacık Hava kalitesi, tanecikler, gazlar, polen grafikleri (www.meteoblue.com, 2022) Kazdağları ve Ayvacık İlçesi yakın çevresi coğrafi konumu, iklimi, yoğun bitki örtüsü ve
- hızı ile örtülü polen tahminini göstermektedir (www.meteoblue.com, 2022). Ot poleni yaz aylarında
- sezonunun yanı sıra, ot poleni sezonu önemli ölçüde kısadır (www.meteoblue.com, 2022). İklim Düzenleme: Yerel ve küresel olarak, ekosistemlerin sıcaklık ve yağışları etkileyerek
- iklimleri düzenlemesinin yanında, sera gazlarının da düzenlenmesidir (Çokçalışkan, 2016). Ege
- (Çokçalışkan, 2016). Ayvacık ilçesinin fazla eğimli arazi yapısına sahip olması nedeniyle erozyon
- 2008). Ayvacık İlçesi’nin topografyası ziyaretçilere eşsiz manzaralar sağlamaktadır, aynı zamanda
- otlatma ve buna bağlı olarak erozyon probleminin olduğu bir alandır. (Tağıl, 2007). Fakat bölgedeki
- bulunmaktadır (Anonim, 2008). Kara ağaçkakan, çütre, şakrak, taşkızılı, küçük sinekkapanı gibi
- örnek olarak verilebilir (Çokçalışkan, 2016). Ayvacık’ta bulunan Kazdağları, Mıhlı Şelalesi, Mıhlı Çayı, Şahinderesi Kanyonu, Müsellim
- yoluyla elde ettiği somut olmayan faydalar şeklinde tanımlanmaktadır (MEA, 2005). Yerli ve yabancı turistlerin her zaman ilgisini çeken Assos antik kenti, Gülpınar Apollon
- Şekil 14. Altınoluk Meslek Yüksekokulu Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Programı öğrencilerinin eğitimi (Erdoğan, 2019). İlham: Plieninger vd., 2013’ün yeni fikirleri, yaratıcılığı destekleyen alanları, MEA (2005) ise
- tanımlamışlardır (Albayrak, 2012). Ayvacık-Babakale Köyü’nün taş evleri kültürel mimari açısından
- potansiyelini arttırmaktadır (Aksoy ve Keleş, 2008). Arkeolojik ve doğal güzellikleriyle oluşan
- manzaralar ilham kaynağıdır. Şekil 15. Babakale Taş Evleri (Orijinal, 2021) Şekil 16. Assos Antik Liman (Orijinal, 2021) Estetik Değerler: Ekosistemler görsel olarak estetik değerlere sahip alanlardır (Çokçalışkan,
- 2016). Ayvacık’taki akan derelerin ve şelalerin oluşturduğu manzara noktaları, sahil şeridindeki
- sosyal ilişkileri üzerinde olumlu etkileri vardır (MEA, 2005). Ayvacık ilçesi yerel halka ve
- deve güreşler etkinliğinin yapıldığı bilinmektedir (Özkan ve Korkmaz, 2020). Çalışkan, 2010’a göre
- ve eğlendiği görülmektedir (Özkan ve Korkmaz, 2020). Şekil 18. Deve Güreşi Etkinliği (Akın, 2019) Şekil 19. Zeytin Şenliği Festivali (Akay, 2019) Rekreasyon ve Eko-turizm: İnsanların doğal ve kültüre alınmış ekosistemlerden elde ettiği
- rekreasyonel faydalar (MEA, 2005). Erdoğan, 2003’e göre kimilerine göre eko turizm dağcılık
- merkezidir (Keleş vd., 2008). Bugün bu ilçe sınırları içinde Hüdevandigar Camii, Ümmühan Hatun
- Behramkale Köyü Kentsel Sit alanı olarak korunmaktadır. (Abay ve Şimşek, 2008). Yeşilyurt ve Adatepe köyü, Kaz Dağları eteklerinde bulunması dolayısı ile eko-turizm
- vd., 2017) gibi faydaları vardır. Çalışma alanı içerisinde ziyaretçilerin yer yer oldukça dik bir yokuş
- bir şenlik havasına günümüzde de devam etmektedir (Abay ve Şimşek, 2008).
- Şekil 26. Çamkalabak Köyü Yörük Kadınları (Akay, 2019) Kentsel yeşil altyapıların faydaları ve doğayla bağlantısı: Yeşil altyapılar; yaban hayatı, bitki
- ve hayvan çeşitliliği, şehirde doğa, açık manzara ve su (O’Brien vd., 2017) gibi faydalar
- sunmaktadır. Şekil 27. Küçükkuyu (Orijinal, 2022) Şekil 28. Kayalar köyü (Orijinal, 2018) Kültürel Miras Değeri: MEA (2005)’e göre ekosistemlerin zaman içerisinde kazandıkları
- değerleri (Albayrak, 2012) kültürel miras değeri olarak tanımlamıştır. Alandaki kültürel ve sembolik servisler ziyaretçilerine hem manevi deneyimler sağlamakta
- sunmaktadır (Karaşah ve Çelik, 2021). Ayvacık sınırları içinde Ümmühan Hatun Camii, Babakale, Assos, Gülpınar, Apollon
- (Abay ve Şimşek, 2008). Behramkale’de Antik Liman, Palamut Depoları, Athena Tapınağı, Agora,
- Tuzla Çayı üstünde yer alan Behramkale Köprüsü başlıca kültür varlıklarıdır (Tiryaki vd.,2008). Ayvacık ilçesine bağlı Gülpınar beldesinde bulunan Apollon Smintheus, kutsal alanı Biga
- ekosistem hizmetidir (Sarı vd., 2020). Beichler, 2015; Bertram ve Rehdanz, 2015; Rall vd., 2017; Ko ve
- Son, (2018)’e göre insanların doğal ve kültürel peyzaj alanlarından en çok faydalandığı ekosistem
- hizmet grubu ise kültürel ekosistem hizmetidir (Tırnakçı, 2021). Ayvacık ilçesinin tarihi dokusunun;
- düşünülmektedir. Bu eksiklikler bağlamında aşağıda öneriler sunulmuştur. Alanın taşıma kapasitesiyle birlikte düşünülerek örneğin Assos antik limanında kullanıcıların yalnız başına kendilerini dinleyebilecekleri mekanların ve toplu olarak zaman geçirebilecekleri oturma-dinlenme alanlarının arttırılması gerekmektedir. Çalışma alanı içerisinde Adatepe ve Yeşilyurt köylerindeki manzara seyir noktaları ve fotoğraf çekim noktalarının düzenli bir şekilde kurgulanması sağlanmalıdır. Şelalelerin çevresinde oturma-dinleme için tesis alanları arttırılmalıdır. Özellikle alanda kullanım yoğunluğunu arttırmak amacıyla yöreye ait hediyelik eşya satış birimlerinin yerleştirilmesinin yine alan içerisinde farklı güzergâhlar üzerinde ayaküstü yöresel yiyecek-içeceklerin deneyimlenebileceği ve yörük kadınlarının halı, kilim gibi el işlerini satabileceği, sergileyebileceği alanların da planlanmasının yöre halkına ekonomik açıdan katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Kültürel ekosistem servislerinin doğru irdelenerek kentsel kültürel miras alanlarındaki, mevcut potansiyel ortaya konmalıdır. Kentsel kültürel miras alanlarında geleneksel yaşam şekli doğru anlaşılarak kültürel özellikler günümüz kentleşmesine entegre edilmelidir. Bu entegrasyon gelecekteki kentsel büyüme planlaması için karar verme sürecini geliştirmeye yardımcı olacaktır. Ekosistem servislerinin devamlılığının sağlanabilmesi ve insanların bu servislerden verimli şekilde yararlanması için doğru stratejilerin belirlenmesi (Karaşah, 2020), kültürel peyzaj potansiyelinin kapsamlı tanıtılması gerekmektedir (Gülçin, 2020). Ekosistem hizmetlerinin sürdürülebilirliğinin sağlanabilmesi ve insanların bu servislerden en
- Abay A. ve Şimşek, A. (2008). Ayvacık İlçesinin Sosyal ve Ekonomik Değerleri. Ayvacık Değerleri Sempozyumu (29-30 Ağustos 2008), Çanakkale Onsekiz Mart Yayınları, (87), 1-9.
- Akay, (2019). www.aa.com.tr/tr/yasam/yoruk-kadinlari-500-yillik-mirasi-gun-yuzune cikariyor/1475646, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/yasam/yoruk-kadinlari-500-yillik-mirasi-gun-yuzunecikariyor/1475646/ Erişim Tarihi: 13.05.2022.
- Akın, A. (2019) Erişim Adresi: http://www.canakkaleolay.com/Ayvacik-39-ta-deve-guresi-45861 Erişim Tarihi: 15.05.2022
- Aksoy A., ve Keleş, Ç. (2008). Ayvacık İlçesi’nin Alternatif Turizm Potansiyelinin Belirlenmesi. Ayvacık Değerleri Sempozyumu Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları.
- Albayrak, İ. (2012). Ekosistem Servislerine Dayalı Havza Yönetim Modelinin İstanbul-Ömerli Havzası Örneğinde Uygulanabilirliği. (Doktora Tezi), YOK tez veri tabanından erişildi (323690).
- Anonim, (2008). Erişim Adresi: https://www.gokceadaliyiz.com/ayvacik. Erişim Tarihi: 14.05.2022
- Binyıl Eksosistem Değerlendirmesi (MEA). (2005). Ecosystems and Human Well-being: Synthesis, Millennium Ecosystem Assessment. Island Press, Washington, DC, 137p.
- Bolund, P. ve Hunhammar, S. (1999). Ecosystem services in urban areas. Ecological Economics, 29, 293-301.
- Cabana, D., Ryfield, F., Crowe, T.P., Brannigan, J. (2020). Evaluating and communicating cultural ecosystem services. Ecosystem Services, 42: 101085.
- Çağlayan, S.D., Balkız, Ö., Arslantaş, F., Sanalan, K.C., Lise, Y., Zeydanlı, U. (2020). Şehir Planlama Aracı Olarak Ekosistem Hizmetleri: Çankaya İlçesi Örneği. Ankara, Doğa Koruma Merkezi, 236 sayfa.
- Çokçalışkan, B. (2016). Korunan Alan Planlamasında Ekosistem Hizmetleri (Doktora Tezi). YOK tez veri tabanından erişildi (434741).
- Erdoğan, (2019). Erişim Adresi: https://www.dha.com.tr/son-dakika/gelecegin-tibbi-bitki-teknikerlerine- kazdaglari-nda-uygulamali-egitim-1722324/ Erişim Tarihi: 13.05.2022
- Gülçin, D. (2020). Kültürel ekosistem hizmetlerinin sosyal medya verileri kullanılarak haritalanması: Datça yarımadası örneği. Turkish Journal of Forestry, 21(4), 407-416.
- İlin, (2020). Erişim Adresi: https://www.aeso.org.tr/ayvacik-degerleri/ Erişim Tarihi: 13.05.2022
- Kara, Selvi, S., Dağdelen, (2013). Kazdağlarından (Balıkesir-Edremit) toplanan ve çay olarak tüketilen tıbbi ve aromatik bitkiler. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 10(2), 26-33.
- Karaşah, B., ve Çelik, M. (2021). Kent Kimliğini Oluşturan Kent İmgelerinin Kültürel Ekosistem Servisleri Bağlamında Değerlendirilmesi “Balıklıgöl ve Çevresi Örneği”. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 23(3), 767778.
- Karaşah, B. (2020). Kentsel yeşil altyapıların önemli bir bileşeni olan kent ormanlarının sağladığı ekosistem servisleri ‘Kafkasör Kent Ormanı Örneği’. Journal of Anatolian Environmental and Animal Sciences, 5(4), 668-675.
- Kaya, M. Y. ve Uzun O. (2019). Ekosistem hizmetleri ve mekânsal planlama ilişkisinin peyzaj planlama çerçevesinde değerlendirilmesi. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 7(3), 2166-2193.
- Kaya, M. Y. (2019). Peyzaj Planlamada Ekosistem Hizmetleri Yaklaşımı: Düzce İli Örneği (Yüksek Lisans Tezi) YOK tez veri tabanından erişildi (563134).
- Koyuncu, (2017). Erişim Adresi: http://www.canakkaleolay.com/Kesimlik-agaclar-meyve-verdi-40086 / Erişim Tarihi: 15.05.2022
- Kubisewski, I. ve Costanza, R. (2012). Sürdürülebilir Refah İçin Ekosistem Hizmetleri. Worldwatch Enstitüsü Dünyanın Durumu 2012. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 303-312, İstanbul.
- Kurtar, C. ve Somuncu, M. (2013). Kentsel Kültürel Mirasın Korunması ve Sürdürülebilirliği: Ankara Hamamönü Örneği, Ankara Araştırmaları Dergisi, 1(2), 35-47.
- O’Brien, L., De Vreese, R., Kern, M., Sievänen, T., Stojanova, B. & Atmis, E. (2017). Cultural ecosystem benefits of urban and peri-urban green infrastructure across different European countries. Urban Forestry and Urban Greening, 24, 236-248.
- Özgünel, C. (2008). 30. Yılına Doğru Gülpınar/Smintheion kazıları. Ayvacık Değerleri Sempozyumu, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları, (80), 39-46.
- Özer, M. (2020). Ayvacık İlçesinde (Çanakkale) Zeytin Tarımı (Yüksek Lisans Tezi) YOK tez veri tabanından erişildi (535823).
- Özkan, Ç. ve Korkmaz, H. (2020). Ayvacık deve güreşleri festivaline katılan ziyaretçilerin profili ve memnuniyet düzeyleri. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 4(2), 1356-1368.
- Rojas, E. (2016). Urban Heritage For Sustainable Development, Cultur-Urban-Future, Global Report on Culture for Sustainable Urban Development, UNESCO. Erişim linki: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000246291 / Erişim Tarihi: 12.05.2022.
- Santarém, F., Saarinen, J., Brito, J.C. (2020). Mapping and analysing cultural ecosystem services in conflict areas. Ecological Indicators, 110: 105943.
- Sarı, D., Kurt, U., Resne, Y. ve Çorbaci, Ö.L. (2020). Kent parklarında kullanılan ağaç türlerinin sağladığı ekosistem hizmetleri: Rize Mesut Yılmaz (Sahil) parkı örneği. Anadolu Çev. ve Hay. Dergisi, 5(4), 541-550.
- Semiz, B. D. (2021). Ayvacık Köylerinde Yörük Kadınların Geleneksel Giyimleri. Yazıt Kültür Bilimleri Dergisi, 1(1), 36-46.
- Tiryaki, B. B., Gümüş, F., ve Büyük, Ö. (2008) Kırsal Kalkınmada Turizmin Rolü: Assos Örneği. Ayvacık Değerleri Sempozyumu, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları.
- Tırnakçı, A. (2021). Kentsel Kültürel Miras Alanlarının Kültürel Ekosistem Servisleri Bağlamında Değerlendirilmesi ‘Kayseri-Talas Tarihi Kent Dokusu Örneği’. Journal of Anatolian Environmental and Animal Sciences, 6(4), 749-756.
- Tağıl Ş. (2007). Tuzla Çayı havzasında (Biga Yarımadası) CBS-Tabanlı RUSLE Modeli kullanarak arazi degradasyonu risk değerlendirmesi. Ekoloji, 16(65), 11 - 20.
- Yücel, M. ve Babuş, D. (2005). Doğa Korumanın Tarihçesi ve Türkiye’deki Gelişmeler. Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü Doğa Dergisi (Journal Of Doa), (11),151 –175.
- Yüksel O. ve Ekinci H. (2008). Ayvacık İlçesi Arazi Kaynaklarının Değerlendirilmesi, Ayvacık Değerleri Sempozyumu. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları No:87.
- İnternet Kaynakları www.aa.com.tr, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/yasam/kazdaglarinin-kus-envanterine-5-yenitur-eklendi/19308457Erişim Tarihi: 14.05.2022.
- www.ayvacik.bel.tr, Erişim Adresi: http://www.ayvacik.bel.tr/turizm.php?no=405&m=249#.YmMNS1BBzIU / Erişim Tarihi: 15.05.2022
- www.canakkalehalk.com, Erişim Adresi: https://www.canakkalehalk.com/ayvacikta-geleneksel-yaz- panayiri-heyecani/Erişim Tarihi: 10.05.2022.
- www.canakkaleicinde.com, Erişim Adresi: https://www.canakkaleicinde.com/assoslu-hediyelik-esyacilar- turistleri-bekliyor/ Erişim Tarihi: 15.05.2022.
- www.fikirturu.com, Erişim Adresi: https://fikirturu.com/cevre/kazdaglarinin-goz-ardi-edilen-hazinesi/ Erişim Tarihi: 12.05.2022.
- www.kampusulasi.com, Erişim Adresi: https://www.kampusulasi.com/pusula/mihli-selalesi-kamp- alani/Erişim Tarihi: 14.05.2022.
- www.kucukkuyutur.net, Erişim Adresi: https://www.kucukkuyutur.net/kucukkuyu-gezilecek- yerler/sahindere-kanyonu/Erişim Tarihi: 14.05.2022.
- www.meteoblue.com, Erişim Adresi: https://www.meteoblue.com/tr/hava/outdoorsports/airquality/ayvacık_türkiye_322692/ Erişim Tarihi: 12.05.2022.
- www.orgm.meb.gov.tr, Erişim Adresi: https://orgm.meb.gov.tr/www/ozel-yetenekli-ogrencilerimizden- astronomi-ve-doga egitimi/icerik/1464/Erişim Tarihi: 15.05.2022.
- www.otelleri.net, Erişim Adresi: https://otelleri.net/ayvacik-dogal-guzellikleri.htm/Erişim Tarihi: 14.05.2022.
